सूचना:
1) या ब्लॉगमध्ये वापरलेले मूल्यांकनाचे स्तर आणि अभिप्रायाचे स्वरूप हे NEP 2020 च्या मार्गदर्शक तत्वांनुसार तयार करण्यात आले आहे. अधिक माहितीसाठी, कृपया [NCERT च्या PARAKH पोर्टलला] 👉 https://parakh.ncert.gov.in/hpc भेट द्या.
2) HPC मध्ये विद्यार्थी स्तरानुसार आणि क्षमतानुसार एक किंवा दोन नोंदी कराव्यात.
3 ) लेखक जिल्हास्तरीय प्रशिक्षित शिक्षक आहेत.
सौंदर्यदृष्टी आणि सांस्कृतिक विकास HPC मध्ये लिहावे.
क्षमता:-
- विविध कला प्रकारांची ओळख आणि त्यांचे महत्त्व समजून घेणे.
- दृश्य आणि ललित कलांमधील विविध घटकांची जाणीव ठेवणे.
- कलेच्या माध्यमातून भावना आणि विचार व्यक्त करण्याची क्षमता.
- इतरांच्या कलाकृतींचा आदर आणि समजूतदारपणा दाखवणे.
- नवीन आणि मौलिक कलाकृती निर्माण करण्याची क्षमता.
- विविध माध्यमांचा वापर करून स्वतःची अभिव्यक्ती साकार करणे.
विकास क्षेत्र ५: सौंदर्यदृष्टी आणि सांस्कृतिक विकास
मूल्यांकनासाठी कृती/उपक्रम : HPC
🎨 १. चित्रकला आणि हस्तकला कार्यशाळा
– बालकांना विविध रंग, आकार आणि माध्यमांचा वापर करून स्वतःच्या भावना आणि कल्पना व्यक्त करण्यास प्रोत्साहित करणे.
– उदाहरणार्थ, निसर्ग, सण, कुटुंब यांसारख्या विषयांवर चित्रे काढणे किंवा हस्तकला वस्तू तयार करणे.
🗿 २. शिल्पकला सत्र
– माती, कागद, किंवा पुनर्वापरित वस्तूंचा वापर करून शिल्प तयार करण्याची संधी देणे.
– उदाहरणार्थ, गणेशमूर्ती बनविणे, प्राणी किंवा फळांची आकृती तयार करणे.
💃 ३. नृत्य आणि संगीत कार्यक्रम
– स्थानिक लोकनृत्य, भजन, किंवा पारंपरिक गीतांच्या सादरीकरणासाठी बालकांना सहभागी करणे.
– उदाहरणार्थ, गणपती उत्सवात लावणी सादर करणे किंवा भजन गायन स्पर्धा आयोजित करणे.
📖 ४. कथा आणि साहित्य वाचन
– बालकांना विविध लोककथा, पौराणिक कथा किंवा बालसाहित्य वाचून त्यावर चर्चा करण्याची संधी देणे.
– उदाहरणार्थ, पंचतंत्राच्या कथा वाचून त्यातील नैतिक शिकवण समजावून घेणे.
🌿 ५. निसर्ग निरीक्षण आणि चित्रण
– शाळेच्या परिसरातील निसर्ग निरीक्षण करून त्याचे चित्रण करण्याची कृती.
– उदाहरणार्थ, झाडे, फुले, पक्षी यांचे निरीक्षण करून त्यांचे चित्र काढणे.
विकास क्षेत्र ५: सौंदर्यदृष्टी आणि सांस्कृतिक विकास
मूल्यांकनासाठीचे प्रश्न HPC
🎨 कला अभिव्यक्ती आणि सर्जनशीलता
– तुम्ही कोणती कलाकृती तयार केली आहे? ती तयार करताना तुम्हाला काय वाटले?
– तुम्ही वापरलेल्या रंगांचा किंवा आकारांचा काही विशेष अर्थ आहे का?
– तुमच्या कलाकृतीतून तुम्ही कोणती भावना व्यक्त केली आहे?
🗿 सांस्कृतिक समज आणि सहभाग
– तुम्ही कोणत्या सण किंवा सांस्कृतिक कार्यक्रमात भाग घेतला आहे? त्याचा अनुभव कसा होता?
– तुम्हाला कोणते पारंपरिक कला प्रकार आवडतात आणि का?
– तुमच्या कुटुंबात कोणते सांस्कृतिक रीतिरिवाज पाळले जातात?
💃 नृत्य, संगीत आणि नाट्य सहभाग
– तुम्ही कोणत्या नृत्य किंवा संगीत कार्यक्रमात भाग घेतला आहे? त्याचा अनुभव कसा होता?
– तुम्हाला कोणते गाणे किंवा नृत्य प्रकार आवडतात आणि का?
– तुम्ही नाटक किंवा नाट्यप्रकारात भाग घेतला आहे का? त्यातून तुम्हाला काय शिकायला मिळाले?
🖼️ निरीक्षण आणि सौंदर्यदृष्टी
– तुम्हाला कोणती चित्रे, वस्तू किंवा दृश्ये सुंदर वाटतात आणि का?
– तुमच्या शाळेतील किंवा घरातील कोणती सजावट तुम्हाला आवडते?
– तुम्हाला निसर्गातील कोणते घटक आकर्षक वाटतात आणि का?
नोंदी (क्षमता – जाणीवजागृती | स्तर – निर्झर):
– विविध रंग, आकार आणि नमुन्यांविषयी उत्सुकता दाखवतो पण त्यांचा वापर करताना अजून मार्गदर्शनाची गरज भासते.
– दृश्य किंवा ललितकलेतील मूलभूत घटक ओळखतो, पण त्यांची सौंदर्यपूर्ण मांडणी करताना संकोचतो.
– कला व सांस्कृतिक उपक्रमांमध्ये निरीक्षक म्हणून सहभाग घेतो, सक्रिय भाग घेण्यासाठी प्रोत्साहनाची गरज आहे.
– इतरांच्या कलेचे निरीक्षण करतो, परंतु स्वतःची अभिव्यक्ती मर्यादित असते.
नोंदी (क्षमता – जाणीवजागृती | स्तर – पर्वत):
– विविध रंग, रेषा, आकार यांचा वापर करून स्वतःची कल्पना स्पष्टपणे व्यक्त करतो/करते.
– दृश्य व ललितकलेतील सौंदर्यपूर्ण घटकांची ओळख करून त्यांचा समतोलपणे वापर करतो/करते.
– कला व सांस्कृतिक उपक्रमांमध्ये उत्साहाने भाग घेतो/घेते.
– इतरांच्या कलेचे कौतुक करतो/करते आणि त्यातून प्रेरणा घेतो/घेते.
– स्वतःच्या भावना कलात्मक पद्धतीने मांडण्याचा प्रयत्न करतो/करते.
नोंदी (क्षमता – जाणीवजागृती | स्तर – आकाश):
– दृश्य व ललितकलेतील घटकांचे सूक्ष्म निरीक्षण करून त्यातून नवनवीन कल्पना साकारतो/साकारते.
– विविध कलामाध्यमांमधून सौंदर्यदृष्टी प्रकट करून प्रभावीपणे भावनांची अभिव्यक्ती करतो/करते.
– सांस्कृतिक विविधतेचा आदर राखून कलेच्या माध्यमातून एकात्मतेचे भान निर्माण करतो/करते.
– कलेतून सामाजिक, नैतिक विषयांची जाणीव सूक्ष्मतेने मांडतो/मांडते.
– सहकलाकारांशी सहकार्य करत एकत्रित कलाकृती सादर करतो/करते.
नोंदी (क्षमता – संवेदनशीलता | स्तर – निर्झर):
– चित्रं, गाणी, नृत्य याकडे कुतूहलाने बघतो/बघते पण भावनिक प्रतिक्रिया मर्यादित असतात.
– कला सादरीकरणात सहभाग घेत असतानाही स्वतःची मतं स्पष्टपणे व्यक्त करत नाही/करत नाही.
– इतरांच्या कलाकृतींकडे आदराने बघण्याची सुरुवात करतो/करते.
– सौंदर्य व सांस्कृतिक गोष्टींच्या अनुभवावर प्रतिक्रिया देताना थोडीशी संवेदनशीलता दिसून येते.
– कला उपक्रमांमध्ये सहभाग घेण्यात संकोच असतो परंतु मार्गदर्शनाने सहभागी होतो/होते.
नोंदी (क्षमता – संवेदनशीलता | स्तर – पर्वत):
– विविध कला उपक्रमांमध्ये आवडीने आणि उत्साहाने सहभाग घेतो/घेतो.
– इतरांच्या भावना आणि अभिव्यक्ती समजून घेतो/घेते व त्यांना आदराने प्रतिसाद देतो/देते.
– रंग, आवाज, रचना यामधून भावनिक प्रतिक्रिया व्यक्त करतो/करते.
– सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये सहभाग घेताना आपल्या भूमिकेची जाणीव ठेवतो/ठेवते.
– कलात्मक सादरीकरणात स्वतःचे विचार व भावना समजून आणि सौम्यपणे मांडतो/मांडते.
नोंदी (क्षमता – संवेदनशीलता | स्तर – आकाश):
– विद्यार्थी विविध कलाप्रकारांमध्ये (चित्रकला, नृत्य, संगीत) स्वतःच्या भावना आणि अनुभवांची सर्जनशील अभिव्यक्ती करतो/करते.
– इतरांच्या कलाकृतींप्रती सहवेदना आणि आदर व्यक्त करतो/करते, तसेच त्यांच्याशी संवाद साधतो/साधते.
– सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये सक्रिय सहभाग घेतो/घेते आणि विविध सांस्कृतिक परंपरांची समजूत दाखवतो/दाखवते.
– कलेच्या माध्यमातून सामाजिक आणि नैतिक मूल्यांची जाणीव प्रकट करतो/करते.
– सहकलाकारांशी सहकार्य करत एकत्रित कलाकृती सादर करतो/करते, ज्यातून सौंदर्यदृष्टी आणि सांस्कृतिक समज वाढते.
नोंदी (क्षमता – सर्जनशीलता | स्तर – निर्झर):
– विद्यार्थी कला उपक्रमांमध्ये सहभाग घेत असला तरी कल्पनाशक्तीचा वापर मर्यादित असतो.
– चित्रकला, हस्तकला किंवा संगीत यामध्ये मूलभूत कल्पना सादर करतो/करते, परंतु नवीन कल्पनांची निर्मिती करण्यासाठी प्रोत्साहनाची गरज आहे.
– सर्जनशील उपक्रमांमध्ये सहभागी होताना इतरांच्या कल्पनांचे अनुकरण करतो/करते, स्वतःच्या कल्पनांची मांडणी करण्यासाठी मार्गदर्शन आवश्यक आहे.
– कलात्मक अभिव्यक्तीत संकोच दिसून येतो; स्वतःहून नवीन कल्पना मांडण्यासाठी आत्मविश्वास वाढविण्याची गरज आहे.
– सर्जनशीलतेच्या विकासासाठी विविध माध्यमांद्वारे (जसे की चित्र, नृत्य, संगीत) प्रयोग करण्यास प्रोत्साहन देणे उपयुक्त ठरेल.
नोंदी (क्षमता – सर्जनशीलता | स्तर – पर्वत):
– विद्यार्थी कला व सांस्कृतिक उपक्रमांमध्ये आवडीने सहभाग घेतो/घेते व स्वतःच्या कल्पना मांडतो/मांडते.
– चित्रकला, नृत्य, संगीत यामध्ये वैविध्यपूर्ण कल्पना वापरून सर्जनशीलता दाखवतो/दाखवते.
– नवीन कल्पनांची निर्मिती करताना स्वतःचा दृष्टिकोन व्यक्त करतो/करते.
– सर्जनशील अभिव्यक्ती करताना रंग, आकृती, शब्द यांचा कल्पकतेने उपयोग करतो/करते.
– इतर विद्यार्थ्यांच्या कलाकृतींना प्रोत्साहन देतो/देते व त्यातून प्रेरणा घेतो/घेते.
नोंदी (क्षमता – सर्जनशीलता | स्तर – आकाश):
– विद्यार्थी विविध कलाप्रकारांमध्ये (चित्रकला, नृत्य, संगीत) स्वतःच्या भावना आणि अनुभवांची सर्जनशील अभिव्यक्ती करतो/करते.
– नवीन कल्पना आणि दृष्टिकोन विकसित करून कलाकृतींमध्ये अद्वितीयता दर्शवतो/दर्शवते.
– सांस्कृतिक विविधतेचे भान ठेवून कलात्मक सादरीकरणामध्ये सामाजिक आणि नैतिक मूल्यांची जाणीव प्रकट करतो/करते.
– सहकलाकारांशी सहकार्य करत एकत्रित कलाकृती सादर करतो/करते, ज्यातून सौंदर्यदृष्टी आणि सांस्कृतिक समज वाढते.
– कलेच्या माध्यमातून सामाजिक आणि नैतिक विषयांची जाणीव सूक्ष्मतेने मांडतो/मांडते.
सौंदर्यदृष्टी आणि सांस्कृतिक विकास शिक्षक अभिप्राय :-
| क्षमता | निर्झर | पर्वत | आकाश |
| जाणीवजागृती |
|
|
|
| संवेदनशीलता |
|
|
|
| सर्जनशीलता |
|
|
|
20
20
20
